Vipassana (Mahasi methode)

Vipassana is de meditatietechniek die door de Boeddha 2500 jaar geleden is uiteengezet in de Satipatthana Sutta. Vipassana of inzichtmeditatie onderscheidt zich wezenlijk van samatha of kalmtemeditatie, doordat het leert onderscheid te maken tussen feiten en concepten/ideeën. Daarnaast laat de beoefening zien hoe feiten zich tot elkaar verhouden en wat hun aard is.

In de loop van de 20e eeuw kwamen er in Myanmar (Birma) twee technieken van Vipassana bovendrijven: die van U Ba Khin (1899-1971) en die van Mahasi Sayadaw (1904-1982). Een belangrijke factor hiervoor is geweest de invloed van Ledi Sayadaw (1846-1923).

De U Ba Khin methode zoals deze verbreid is door Goenka (India, 1924-2013) is in Nederland te beoefenen in het centrum Dhamma Talaka in Almere en in België in  Dhamma Pajjota in Dilsen-Stokkem. De Sayagyi U Ba Khin Stichting organiseert eenmaal per jaar een 10-daagse retraite in Nederland.

Zie hier een overzicht van alle Vipassana-methodes, inclusief Thaise Woudtraditie en ‘Western Vipassana Movement’, zoals deze zichzelf noemt.

Vanaf mijn eerste kennismaking met de leer (Dhamma) van de Boeddha in 1980 reken ik mijzelf tot de Mahasi-richting.

De Mahasi-methode

De Birmese monnik Mahasi Sayadaw onderwees zijn methode vanaf 1950. Zijn methode sloeg opvallend aan onder leken, die ervaarden dat zij er in werk en privéleven heel veel baat bij hadden. In de jaren ’50 had hij een belangrijke invloed op de Duitse monnik Nyanaponika (1901-1994) die op Sri Lanka leefde.

In de Mahasi-methode zijn (net als in de 8-weekse Mindfulness-trainingen – MBSR) zitten, lopen en dagelijkse handelingen alle drie even belangrijk als oefenterrein. Respect voor de instructies is noodzakelijk voor vooruitgang. Basisobject bij de oefening is het lichaam, met name het element beweging, een van de vier elementen waaruit materie bestaat. Van daaruit kunnen ook gevoel, denken en natuurlijke verschijnselen object van mindfulness worden. Mindfulness neemt een centrale plaats in in de Vijf Beheersende Vermogens (vertrouwen, inspanning, mindfulness, concentratie en intuïtieve wijsheid). Benoemen of labelen richt de geest (vitakka, juiste gerichtheid, right aim ), zodat hij met het object kan versmelten (rubbing, vicara). Momentane concentratie (op opeenvolgende fysieke en mentale verschijnselen) heeft dezelfde kracht als duurzame concentratie op een concept.

Naast bovenstaande kenmerken is de Mahasi-methode te herkennen door de rol van moraliteit als volledig geïntegreerd onderdeel van de leringen (dus niet een ‘Ethische Code’ die ingelijst aan de muur hangt) en een algehele diepgang (in Westerse termen: eerder emotie, overgave en passie dan intellectualisme). Terwijl de Boeddha’s leer in het Westen aanvankelijk, in de 19e eeuw, als pessimistisch en nihilistisch werd beschouwd, en dit vervolgens veranderde in een zekere gereserveerdheid (‘realistisch’), brengt de leer volgens de Mahasi-methode een optimistische, blijde boodschap.

Mahasi’s opvolger: Sayadaw U Pandita 

Toen Mahasi Sayadaw in 1982 overleed, werden er twee opvolgers gekozen. De eerste, U Sujata, overleed nog dezelfde nacht. Vanaf dat moment was Sayadaw U Pandita (1921-2016) de opvolger van Mahasi Sayadaw.

Er wordt wel eens beweerd dat Mahasi Sayadaw vele opvolgers had. Dit is onjuist. Het is hetzelfde als te beweren dat iemand die op de universiteit met een hoogleraar heeft samengewerkt of bij hem heeft gestudeerd diens opvolger genoemd kan worden.

Zijn verantwoordelijkheid als opvolger heeft Sayadaw U Pandita op indrukwekkende wijze ingevuld. Vanaf 1984 tot 2013 begeleidde hij eens in de twee jaar retraites in de Verenigde Staten. In 1996 stelde de Amerikaanse ex-monnik en journalist Alan Clements dat volgens hem in Westerse landen door leraren te veel een eigen methode werd gebruikt, en gaf U Pandita de volgende reactie hierop (Een Ware Vriend). In die jaren werd hem meer dan eens gevraagd zich in de VS te vestigen.

In 1993 werd in Myanmar met Amerikaanse steun (Saddhamma Foundation) het woudcentrum Hse Main Gon geopend, waar Sayadaw U Pandita sinds 1999 jaarlijks 60-daagse retraites speciaal voor buitenlanders begeleidde. In datzelfde jaar opende hij een meditatiecentrum in Lumbini, Nepal, waar sindsdien vooral Nepalezen en Westerlingen komen. In de loop der jaren zijn er buiten Birma meer dan tien centra geopend onder directe of indirecte leiding van Sayadaw U Pandita. Hiermee is de Mahasi-methode over de wereld verbreid op een manier vergelijkbaar met hoe de U Ba Khin-methode (zie boven) over de wereld is uitgerold. Sinds 2010 is er na afloop van de 60-daagse retraite jaarlijks een Dhamma Family Gathering, waar de voortgang van de ontwikkeling van alle Panditarama-centra wordt geëvalueerd.

In 1990 heeft Sayadaw U Pandita zich losgemaakt van de Mahasi-organisatie. Naar mij in Myanmar van diverse kanten is verzekerd: omdat het toenmalige bestuur daarvan zichzelf belangrijker achtte dan de leraren. Niets wijst erop dat U Pandita bij de Mahasi Sasana Yeiktha is weggegaan omdat hij zich wilde onderscheiden met een variant op de methode.

In april 2016 is Sayadaw U Pandita op 94-jarige leeftijd overleden. Er is geen opvolger gekozen. Eens te meer blijkt sindsdien dat het bij het onderricht in de leer van de Boeddha niet gaat om het charisma van een leraar, maar om de helderheid en toetsbaarheid van de methode. De senior-monniken en -nonnen die hij heeft opgeleid, kijken met liefde, ontzag en dankbaarheid terug op hun leraar, en laten nu zien wat zij zelf in huis hebben. De 60-daagse retraites worden nu door 5, 6 verschillende senior-leraren begeleid. Op 10 februari 2019 is in het woudcentrum Hse Main Gon een ‘memorial hall’ geopend als blijvende herinnering aan Sayadaw U Pandita.

In deze 38 minuten durende VIDEO geven de eerste 20 en de laatste 10 minuten een beeld van het leven van Sayadaw U Pandita. Van minuut 20 tot 28 wordt de vóórlaatste retraite (1 december 2018 – 31 januari 2019) in beeld gebracht.

Alan Clements over Mahasi Sayadaw, Sayadaw U Pandita, Aung San Suu Kyi en de toekomst van Birma

Inleidende tekst, korte trailer en het gehele interview met Insight Myanmar (februari 2020) van anderhalf uur.